Ορισμένα Σχόλια στις προτάσεις της Υπουργού Παιδείας για τα ΑΕΙ

Νίκος Χ. Βαρσακέλης

Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών ΑΠΘ

πρ. Αντιπρύτανης Οικονομικών

barsak@econ.auth.gr

Διάβασα με πολύ προσοχή τις δηλώσεις της Υπουργού Παιδείας για την αναβάθμιση των ΑΕΙ και σταχυολογώντας μερικές από αυτές, όπως για την αξιοποίηση της μεγάλης ακίνητης περιουσίας των πανεπιστημίων, την σύνδεση με την παραγωγή, τις spinoff των καθηγητών, τις επώνυμες έδρες, την διεθνοποίηση των ΑΕΙ, σημειώνω τα παρακάτω:

1. Σε πολλές περιπτώσεις το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο είναι επαρκές προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που έχει θέσει το ΑΕΙ. Με δύο βασικές προϋποθέσεις. Αφοσιωμένη ηγεσία του ιδρύματος στην επίτευξη των στρατηγικών στόχων και προσωπικό με ικανότητες και θέληση να συνδράμει στην επίτευξη αυτών.
2. Η ακίνητη περιουσία των ΑΕΙ, κυρίως των παλαιοτέρων, προέρχεται από κληροδοτήματα διαθετών. Η αξιοποίηση των ακινήτων γίνεται σύμφωνα με τον νόμο ακολουθώντας πιστά την βούληση του διαθέτη. Έτσι, στο σύνολο σχεδόν των κληροδοτημάτων, τα έσοδα από την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του κληροδοτήματος που διαχειρίζεται το ΑΕΙ χρηματοδοτούν φοιτητικές υποτροφίες είτε σε συγκεκριμένο επιστημονικό κλάδο πχ Ιατρική είτε σε σπουδαστές από συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές είτε σε συνδυασμό των δυο. Για τον λόγο αυτό τα κληροδοτήματα ονομάζονται ειδικού σκοπού. Συνεπώς. η καλύτερη αξιοποίηση αυτής της περιουσίας δεν πρόκειται να λύσει το οικονομικό πρόβλημα των ΑΕΙ όπως υπονοείται και πιστεύει ο κόσμος. Παρόλα αυτά, το νομοθετικό πλαίσιο επιτρέπει την καλύτερη αξιοποίηση αρκεί να συντρέχουν οι προϋποθέσεις της παραγράφου 1. Για παράδειγμα, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έγιναν μακροχρόνιες μισθώσεις με ανακατασκευή του ακίνητου σε τρεις περιπτώσεις μέχρι σήμερα. Τα ακίνητα αυτά, σε άσχημη κατάσταση, ήταν αδύνατον επι χρόνια να νοικιασθούν για τρία έως πέντε χρόνια, όπως προβλέπει η κλασσική διαδικασία για ακίνητα του δημοσίου. Ο νόμος όμως επιτρέπει την μακροχρόνια μίσθωση με ανακατασκευή. Έτσι σήμερα το ΑΠΘ ακολουθώντας αυτήν την διαδικασία έχει μισθώσει τρία ακίνητα που παρέμεναν ανενεργά για πολλά χρόνια και να βρίσκεται στο μέσον της διαγωνιστικής διαδικασίας για το τέταρτο που παρέμενε ανενεργό επι 17 περίπου έτη. Αποτέλεσμα, αύξηση των εσόδων των κληροδοτημάτων, τα τελευταία τέσσερα χρόνια το ΑΠΘ έχει δώσει για υποτροφίες πάνω από 2.000.000 ευρώ, με ταυτόχρονη αύξηση της περιουσίας των κληροδοτημάτων.
3. Όταν αναφερόμαστε στην σύνδεση με τη παραγωγή έχουμε στο μυαλό μας αφενός μεν την σύνδεση της έρευνας με τις επιχειρήσεις, η γνωστή βιομηχανική έρευνα, και αφετέρου τα προγράμματα σπουδών να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες απαιτήσεις. Όσον αφορά την βιομηχανική έρευνα πολλά ΑΕΙ της χώρας έχουν αναπτύξει δεσμούς με τον επιχειρηματικό τομέα για την δημιουργία πχ νέων προϊόντων ή βελτίωση των διαδικασιών παραγωγής. Στο ΑΠΘ η βιομηχανική έρευνα ξεπερνά τα 10.000.000 ευρώ , σε ετήσια βάση, και η συνεργασία αφορά τόσο ελληνικές επιχειρήσεις όσο και μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους του εξωτερικού. Όμως, πρέπει να σημειώσω ότι από το σύνολο των χρημάτων αυτών το 90% αποτελούν έξοδα της ίδιας της έρευνας. Όσον δε αφορά τα προγράμματα σπουδών, η σύνδεση με την παραγωγή έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, και με τις προϋποθέσεις της παραγράφου 1, χιλιάδες φοιτητές του ΑΠΘ πραγματοποιούν πρακτική άσκηση σε επιχειρήσεις και  οργανισμούς με ιδιαίτερη έμφαση να δίνεται από το ΑΠΘ στην πρακτική σε ιδιωτικές επιχειρήσεις. Να σημειώσω ότι αυξάνει συνεχώς ο αριθμός των θέσεων πρακτικής του ΑΠΘ από επιχειρήσεις που χρηματοδοτούν οι ίδιες τις θέσεις αυτές και όχι το ΕΣΠΑ. Το γραφείο διασύνδεσης επιτελεί σημαντικό ρόλο στην επαφή των τελειόφοιτων και των προσφάτως αποφοιτησάντων με επιχειρήσεις για εξεύρεση εργασίας. Μόνο στις ημέρες καριέρας που πραγματοποιήθηκαν τον τελευταίο Μάϊο στους χώρους του ΑΠΘ δόθηκαν πάνω από 1.500 συνεντεύξεις. Συνεπώς τα ΑΕΙ δεν χρειάζονται νέες νομοθετικές ρυθμίσεις σε αυτόν τον τομέα αλλά μια επιπλέον χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ για την ανάπτυξη των γραφείων αυτών.
4. Οι διατάξεις των προηγούμενων νόμων για τις επώνυμες έδρες εξακολουθούν να ισχύουν. Επαφίεται λοιπόν στο κάθε πανεπιστήμιο να κάνει χρήση αυτών των διατάξεων. Αρκεί πάλι να ισχύουν οι προϋποθέσεις της παραγράφου 1. Στο ΑΠΘ, για παράδειγμα, δημιουργήθηκαν τρεις επώνυμες έδρες τα τελευταία χρόνια.
5. Όσον αφορά την διεθνοποίηση των ΑΕΙ , το ΑΠΘ προχώρησε μέσω του Σχολείου Νέας Ελληνικής Γλώσσας στην δημιουργία επίσημου παραρτήματος στις ΗΠΑ, το πρώτο για ελληνικό πανεπιστήμιο, και σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Delaware θα προσφέρει πρόγραμμα διδασκαλίας των Νέων Ελληνικών ως ξένης γλώσσας και οι φοιτητές θα λαμβάνουν τις αντίστοιχες πιστωτικές μονάδες. Όπως και άλλα ΑΕΙ δημιουργήθηκαν διακρατικά μεταπτυχιακά προγράμματα. Μέχρις αυτού του σημείου δεν χρειάζεται νέα νομοθετική ρύθμιση αλλά οι προϋποθέσεις της παραγράφου 1. Για τα ξενόγλωσσα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά όντως χρειάζονται ρυθμίσεις νομοθετικές όπως, για παράδειγμα, η κατάργηση της αδιανόητης και προσβλητικής για τα μεγάλα ΑΕΙ της χώρας, όπως το ΑΠΘ, διάταξης για την διενέργεια προπτυχιακών μόνο με την συνεργασία του Διεθνούς Πανεπιστημίου ή για μαθήματα e-learning μόνο σε συνεργασία με το Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Επίσης αδιανόητη ακαδημαϊκά και η διάταξη για εγγραφή σε μεταπτυχιακό ενός ξένου αφού έχει πάρει την αναγνώριση από το ΔΟΑΤΑΠ.

Τέλος, όσον αφορά τις spinoff και τις startup από καθηγητές και φοιτητές του ΑΕΙ θα υπάρξει δεύτερο άρθρο πιο εξειδικευμένο.

Κλείνοντας αυτό το άρθρο, θέλω  να σημειώσω ότι η κ. Υπουργός ακολουθεί σε ορισμένα σημεία την πεπατημένη των νομοθετικών ρυθμίσεων. Τα παραδείγματα που έφερα για το ΑΠΘ δείχνουν ότι το πρόβλημα δεν είναι πάντα η έλλειψη της νομοθετικής ρύθμισης αλλά κυρίως η πολιτική βούληση της ηγεσίας των ιδρυμάτων και της διάθεσης να εκμεταλλευτούν το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο. Καλές πρακτικές υπάρχουν ακόμη και στην Ελλάδα. Η κ. Υπουργός πρέπει, κατά την άποψη μου, να νομοθετήσει τα μεγάλα πχ πραγματικό αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ (πορίσματα των Συνόδων Πρυτάνεων), Σχολή Μεταπτυχιακών Σπουδών, Διατμηματικά Προπτυχιακά με την απελευθέρωση των προπτυχιακών από την διοικητική μονάδα του Τμήματος, όπως προέβλεπε ο ν. 4009.